Ο ανοιχτός κώδικας είναι ένα εναλλακτικό του καπιταλισμού
Ο ανοιχτός κώδικας (Open Source) προμηθεύει την βάση για μια μη-αγοραστική, μη-κρατική εναλλακτική οικονομία που προωθεί την οικολογία, δικαιοσύνη και την ανθρώπινη δημιουργικότητα. Αυτή η επισκόπηση, πρώτα δημοσιευμένη στο περιοδικό Red Pepper θα πρέπει να είναι ενδιαφέρον σε όλους τους ακτιβιστές.
Δωρεάν (αρχικός τίτλος: Free as in free beer)
Εάν πάρω τον εαυτό μου σαν παράδειγμα, οι τελευταίοι που ακούνε για το ελεύθερο ή ανοιχτού κώδικα λογισμικό (Open Source Software), είναι οι ακτιβιστές και οι συγγραφείς. Παρ’ όλ’ αυτά δεν υπάρχει αμφιβολία ότι άτι πολύ μεγάλο και αρκετά ριζοσπαστικό διαδραματίζεται, το οποίο πιέζει της μεγαλοεταιρίες όσο και οι αντί-καπιταλιστικές διαδηλώσεις που ξέσπασαν μετά το Seattle.
Ξεκίνα τον ηλεκτρονικό υπολογιστή σου, μπες στο διαδίκτυο και, αναγκαστικά, θα χρησιμοποιήσεις ένα browser (περιηγητή) για να δεις την σελίδα που θέλεις. Το ενενήντα τοις εκατό των Η/Υ, έρχονται προ-εγκατεστημένα με τον Internet Explorer, οπότε όταν αγόρασες τον προσωπικό σου Η/Υ, ένα ποσοστό του κόστους πήγε στον Bill Gates.
Και όμως, περιηγητές ανοιχτού κώδικα, όπως ο Firefox, μπορούν να κατεβαστούν από το Internet.χωρίς κόστος και είναι γενικά αποδεκτό ότι κάνουν καλύτερη δουλειά από τα αγορασμένα προϊόντα. Το OpenOffice, ένα δωρεάν πακέτο προγραμμάτων γραφείου με σχεδόν 50 εκατομμύρια downloads, κάνει περισσότερα από τους εμπορικούς ανταγωνιστές του.
Το κίνημα του Open Source παράγει προγράμματα, σχέδια και ένα συνεχώς αυξανόμενο φάσμα από διάφορες μορφές πληροφοριών που αναπτύσσονται, διαδίδονται και συνεχώς βελτιώνονται.
Αυτά που λέω δεν είναι μόνο για τους “κομπιουτεράδες” (σσ. Κοινώς Geeks) . Ο Ράσμους Νίελσεν, ένας Δανός ειδήμονας της Μηχανογράφησης παρήγε την Vores Oel ή σε μετάφραση: “Η Μπύρα μας”` μια συνταγή που μπορεί να χρησιμοποιηθεί και να προσαρμοστεί από οποιονδήποτε.
Αντιστεκόμενος στον Carlsberg ο οποίος κατοχύρωσε τα πνευματικά δικαιώματα της συνταγής toy για να αποτρέψει το…”κλέψιμο” της, η φιλοσοφία του ανοιχτού λογισμικού επέτρεψε στους Δανούς να αποκαταστήσουν την αλκοολούχα κληρονομιά τους.
Η Vores Oel λοιπόν, στα λόγια του διάσημου μπεκρή και πρωτοπόρου του ελεύθερου κώδικα, Richard Stallman, είναι “Ελεύθερη αλλά όχι δωρεάν” (“Free as in freedom, not free as in free beer”). Αυτό σημαίνει ότι εάν ένα μικρό ζυθοποιείο ξεκινήσει να φτιάχνει Vores Oel, μπορεί να πουλήσει την μπύρα αλλά όχι την συνταγή.
Έμαθα για το Οpen Source μόλις μερικές μέρες αφότου τελείωσα το βιβλίο μου για τον αντί-καπιταλισμό, Babylon and Beyond, έριξα μια ματιά στους υπολογιστές της δουλειάς και τους βρήκα όλους συνδεμένους στο Internet με τον Firefox. Μαθητές και συνάδελφοι που οι ικανότητές τους στον Η/Υ, δεν ξεπερνούν τα email και τον περιήγηση του ιστού, είναι όλοι δεινοί υποστηρικτές του λογισμικού ανοιχτού κώδικα.
Αν και η ορολογία είναι αμφισβητούμενη, το ανοιχτό/ελεύθερο λογισμικό είναι βασισμένο σε δύο κύριες τακτικές. Πρώτον, τα πακέτα πληροφοριών διατίθονται χωρίς κόστος αν και καμία φορά, χρήματα δημιουργούνται μέσω της παροχής συνοδευτικών προϊόντων ή υπηρεσιών. Ο Firefox διατίθεται από την Mozilla, η οποία παράγει έσοδα μέσω δωρεών στο Ίδρυμα Mozilla και συνεργασίες με εταιρικούς χρήστες.
Η συμμετοχική παραγωγή είναι το δεύτερη μοτίβο κλειδί. Οι χρήστες ενθαρρύνονται να προσαρμόσουν και να αλλάξουν τα προϊόντα – μια προσέγγιση στην οποία στηρίζεται η ανάπτυξη του ίδιου του παγκόσμιου δικτυακού ιστού. Ο Tim Berners-Lee, ο οποίος είναι ένα από τα δύο άτομα στα οποία αναγνωρίζεται ευρέως η εφεύρεση του διαδικτύου, συνδύασε προ-υπάρχων λογισμικό για να το δημιουργήσει και επέμενε να βασιστεί σε χρήση χωρίς πληρωμή ώστε να αναπτυχθεί γρήγορα.
Παρότι ο Bill Gates θεωρείται ο πλουσιότερος άνθρωπος στον κόσμο, ο παγκόσμιος ιστός, στον οποίο βασίστηκε μεγάλο μέρος της περιουσίας του, δημιουργήθηκε δωρεάν. Αυτό το περίεργο παράδοξο παρουσιάζει ένα παζλ για τους συμβατικούς οικονομολόγους και δείχνει ότι μια πολύ διαφορετική ιδέα της οικονομίας είναι εφικτή.
Οι οικονομολόγοι μπλέκονται σε κόμπους προσπαθώντας να εξηγήσουν το φαινόμενο του Open Source. Με λίγα λόγια, και για να αποφύγω περίπλοκες εξηγήσεις, οι παραδοσιακή καπιταλιστική οικονομία θεωρεί την απληστία αγαθή ή αλλιώς, σωστή. Εάν ο Tim Berners-Lee χρέωνε για κάθε κλικ στον παγκόσμιο ιστό, θα είχε πριν από πολύ καιρό εξαγοράσει τον Bill Gates και θα είχε χτίσει το πρώτο εξοχικό στο φεγγάρι.
Η κατανόηση του γιατί αυτά τα πράγματα συμβαίνουν δωρεάν, είναι πολύ δύσκολη για μια σχολή σκέψης η οποία θεωρεί ότι όλα κινούνται λόγο της υλιστικής πλεονεξίας.
Η κατασκευές του ανοιχτού κώδικα όμως, δημιουργούνται από ανθρώπους μόνο και μόνο για την αυτό-ικανοποίηση τους. Οι “σπασίκλες” των υπολογιστών δεν σκέφτονται «Πρώτα η καριέρα» αλλά δουλεύουν για την απλή πώρωση του να δημιουργήσουν κάτι καινούργιο ή απλά να στρώσουν μερικά κολλήματα στο πρόγραμμα του φιλαράκου τους.
Η Wikipedia, η δικτυακή εγκυκλοπαίδεια, είναι γραμμένη, επεξεργασμένη και διαθέσιμη δωρεάν. Τα άρθρα της δεν έχουν ονομασμένους συγγραφείς οπότε ακόμα και η δόξα δεν μπορεί να θεωρηθεί ως ο σκοπός των ατόμων που συγγράφουν. Ο κόσμος απλά ασχολείται για την ικανοποίηση του να κάνει ακριβώς αυτό.
Κάποια πιο συμβατικά οικονομικά οφέλη αναδύονται από αυτό. Η ανάπτυξη του ελεύθερου λογισμικού κατεβάζει τα εργατικά κόστη και βοηθάει στο να πολιορκηθούν μονοπώλια όπως της Microsoft, κερδίζοντας για τον ανοιχτό κώδικα, συμμάχους μεταξύ των δεξιών ελευθεροφρόνων. Έχει κερδίσει την υποστήριξη τους λόγω αυτού που ο νομικός θεωρητής Yochai Benkler ονομάζει κοινωνικό συμμερισμό ( Social Sharing ).
Το περιοδικό The Economist, σε μια κίνηση σχεδόν όσο απρόβλεπτη όσο το να προσηλυτισθεί ο George Bush στον Σουφισμό, παραδέχεται ότι ο κοινωνικός συμμερισμός είναι μια εντελώς καινούργια μορφή οικονομίας η οποία λειτουργεί χωρίς την Αγορά και το Κράτος.
Αυτό έχει και προφανείς προοδευτικούς υπαινιγμούς. Η ‘Ελεύθερη’ Αγορά είναι στην πραγματικότητα χτισμένη στην αρχή της περίφραξης – το να μετατρέπει τους, προηγουμένως κοινόκτητους και ελεύθερους πόρους σε αγοράσιμα αγαθά. Αυτή είναι μια διαδικασία που μπορεί να παρατηρηθεί, σε μια από τις πιο στυγνές καταστάσεις της σήμερα, με τη μορφή των μεγαλοεταιριών οι οποίες προσπαθούν να πατεντάρουν τους φυσικούς φυτικούς σπόρους ώστε οι αγρότες οι οποίοι τους χρησιμοποιούσαν μέχρι τώρα δωρεάν, να αναγκάζονται να τους αγοράσουν – μια διαδικασία που οδηγεί στην οικονομική ανάπτυξη από την μία και στην φτώχεια και περιορισμούς της ελευθερίας από την άλλη. Μια παρόμοια κατάσταση επικρατεί και στο λογισμικό των υπολογιστών όπου η ικανότητα για δημιουργική συμμετοχή δεσμεύεται από την περίφραξη του προγραμματιστικού κώδικα σαν πνευματική ιδιοκτησία των εταιριών.
Το Open Source προκαλεί αυτή την προσέγγιση και επαναφέρει τα προγράμματα σε κοινή ιδιοκτησία. Αυτό όμως μόνο καινούργια ιδέα δεν είναι. Κοινοκτηματικά πολιτεύματα, οπού οι τοπικές κοινωνίες μοιράζονται την χρήση της κοινής γης, υπάρχουν διάσπαρτες στην ιστορία. Σε αυτές, ένας πόρος μπορούσε να δανειστεί και να χρησιμοποιηθεί από οποιονδήποτε εφόσον το επέστρεφε στην αρχική του κατάσταση. Με τον ανοιχτό κώδικα, αυτό που επιστρέφεται είναι πάντα πιο βελτιωμένο απ’ ότι ξεκίνησε.
Οι προσπάθειες να δημιουργηθεί κάτι δωρεάν, να διαμοιραστεί και να χρησιμοποιηθούν οι πόροι για να εξυπηρετήσουν την κοινωνία θα αντιστέκονται πάντα από τις μεγαλοεταιρίες οι οποίες αναγκαστικά προσπαθούν να προωθήσουν ανανεώσιμη περίφραξη. Το μη-εταιρικό ιδεώδες όμως είναι ότι η ελεύθερη χρήση των παραγωγικών πόρων θα διευκολύνει την δημιουργία μια κοινωνίας η οποία θα είναι και οικολογικά βιώσιμη αλλά και ισότιμη, βασισμένη στην εθελοντική συμμετοχή παρά στην προστακτική.
Το μέλλον λοιπόν της ριζοσπαστικής πολιτικής είναι αναπόφευκτα δεμένο με τον αγώνα για μια Open Source και ελεύθερης κοινωνίας. Μια μέρα, οι απόγονοι μας ίσως μένουν κατάπληκτοι που οι παππούδες τους συνήθιζαν να εργάζονται για το χρήμα και όχι για την ευχαρίστηση και την αναγκαιότητα.
Ο Derek Wall διδάσκει Ριζοσπαστική Πολιτική Οικονομία (Radical Political Economy) στο κολέγιο Goldsmith του Λονδίνου. Είναι ένας οίκο-σοσιαλιστής με κύρος και πρόσφατα έκδωσε το Babylon and Beyond: The Economics of Anti-Capitalist, Anti-Globalist and Radical Green Movements, Pluto. 2005. http://www.plutobooks.com/
Το αρχικό κείμενο αυτό το βρήκα εδώ